Huyết áp, nguy cơ từ những sai
lầm.
Từ những
sai lầm của bản thân trong điều trị bệnh HA dẫn đến biến chứng qua tim . Từ thực
tế những cái chết thương tâm do tai biến hay đột quị . Tôi mạnh dạn viết bài này
góp thêm chút kiến thức, thêm một lời cảnh báo.
I/ Thế nào là
bệnh huyết áp (HA)?
Ở đây chỉ đề cập đến bệnh HA
cao nguyên phát không rõ nguyên nhân chiếm tỉ lệ 90 - 95%, không phải bệnh HA
cao thứ phát, có nguyên nhân.
Bệnh huyết áp cao
xuất hiện thầm lặng, triệu chứng không rõ rệt. Nhiều người khi đi
khám bệnh khác, đo HA mới phát hiện, không biết mình mắc bệnh khi nào. HA lại
là căn bệnh nguy hiểm, một trong tám bệnh gây tử vong hàng đầu trên thế giới,
người ta gọi HA là kẽ giết người thầm lặng . Bệnh HA ngày một phổ
biến nhiều người mắc phải, theo thống kê ở tuổi 55 cứ ba người có hơn một người
bệnh HA. Trước kia thường xuất hiện ở độ tuổi 50 trở lên, hiện nay
độ tuổi mắc bệnh mở rộng xuống trẻ hơn, nó mang tính cách một bệnh xã hội rõ rệt.
Huyết áp là áp lực máu chảy trong hệ
thống mạch máu, tỉ lệ thuận với cung lượng tim và lực cản ngoại vi.
Huyết áp
= Cung lượng tim * lực cản ngoại
vi.
Trong đó:
Cung lương tim: là lượng
máu được tim bơm, di chuyển trong mạch máu một đơn vị thời gian.
Lực cản ngoại vi: là lực cản lại máu chảy
qua các tiểu động mạch, các tiểu mao mạch.
Khi tim đập nhanh, tăng
cung lượng tim, huyết áp tăng.
Khi co mạch, hoặc mạch
máu bị hẹp, giảm sức đàn hồi, tăng lực cản ngoại vi, HA tăng lên.
HA cao là căn bệnh mãn tính.
HA được tính bằng đơn vị cm Hg. Chỉ số tối ưu là: HA tâm thu 120 cm Hg, HA tâm
trương 80 cmHg ( 120/ 80 cmHg ) . Bị bệnh khi chỉ số HA từ 140 / 90 cm Hg trở
lên.
II/ Những nguy cơ từ HA
cao:
Khi bị HA cao nếu không
điều trị dẫn đến những nguy cơ có thể gây tử vong. Diễn biến đến từ từ, thầm
lặng người bệnh không ngờ được, khi bị tai biến hay đột quỵ thì đã trể.
1/ Huyết áp cao là
bệnh ở hệ tuần hoàn gồm tim và hệ thống mạch máu. Tim phải làm việc nhiều hơn,
thành mạch máu luôn chịu một áp lực cao, dẫn đến dày tâm thất, loạn nhịp tim,
... Hệ thống mạch máu bị thương tổn, nếu kèm theo rối loạn lipit - máu đưa đến
xơ vữa động mạch, lòng mạch máu bị hẹp, nơi dày nơi mỏng, giảm tính đàn hồi .
Nếu áp lực máu tăng cao dễ gây tai biến . Các mạch máu ngoại vi dễ bị tắt nghẽn.
2/ HA cao khiến máu đến
các tế bào, các mô, các cơ quan, khó hơn, ít đi. Hệ
quả các cơ quan đích ( cơ quan tối quan trọng ) như: tim, não,
gan, thận, mắt,... bị tổn thương . Nếu không điều trị,
những biến chứng ở cơ quan đích càng
ngày càng trầm trọng gây suy tim, suy gan, suy
thận, ...
Nguyên lý điều trị :
- Không phải trị
cho hết bệnh, chủ yếu là điều trị để kéo trị số HA xuống mức tối
ưu, tốt nhất là : HA tâm thu đạt 120 – 130 cm Hg, HA tâm trương từ 75 – 85 cm Hg
. Người bệnh hầu như phải điều trị suốt đời.
- Điều trị
còn nhằm mục đích ngăn ngừa biến chứng và di chứng phát triển ở cơ
quan đích : tim, não, gan, thận, … .
- Điều trị cần
quan tâm đến các yếu tố nguy cơ tim mạch, xơ vữa động mạch,… luôn
đồng hành với cao HA . Rất cần xét nghiệm máu định kỳ theo dõi các chỉ số :
đường huyết, lipit - máu, ...
- Ở
người bệnh HA lâu năm, HA ở mức cao, điều trị cần kéo HA xuống từ từ trong một
thời gian để cơ thể dần thích nghi . Nếu uống thuốc kéo HA xuống quá nhanh sẽ
ảnh hưởng đến việc tưới máu, gây nguy hiểm, bệnh nhân cảm thấy rất khó chịu.
- Không ngưng
thuốc đột ngột, gây hiện tương nẩy bật, HA tăng vọt, nguy hiểm . Việc điều trị
cần giữ cho HA ổn định, biên độ giao động ít.
Những sai lầm phổ biến trong thực tế:
- Rất nhiều người trong đó
có tôi, do diễn biến bệnh thầm lặng không biết mình bệnh HA khi nào, khi tình cờ
phát hiện, chỉ số HA đã ở mức cao, chứng tỏ bệnh tiến triển đã
lâu, cơ quan đích bị tổn thương .
Lời khuyên : đối với người từ 40
tuổi trở lên cần kiểm tra HA định kỳ để nhanh chóng phát hiện bệnh kịp thời điều
trị.
- Khi bắt đầu được điều trị, nếu uống
thuốc cảm thấy khó chịu, chóng mặt, nhức đầu,... Nguyên nhân có thể
HA hạ xuống quá nhanh làm thay đổi trạng thái tưới máu . Cần kịp
thời báo cho bác sĩ để điều chỉnh thuốc . Tuyệt đối không được
ngưng hay tự ý thay đổi thuốc. Sai lầm này mang lại tai họa về sau, bản thân
tôi và nhiều người mắc phải. Cơ sở y tế và bác sĩ luôn làm việc trong tình
trạng quá tải, không có thời gian lắng nghe hoặc giải thích cặn kẽ cho bệnh
nhân, thái độ đôi khi lạnh lùng hoặc gắt gỏng, người bệnh phải hiểu và thông cảm. Cần kiên trì tái khám phản ảnh kịp thời tình trạng bệnh. Không được bất mãn,
từ bỏ việc điều trị, bệnh sẽ trầm trọng hơn. Rất cần hợp tác tốt với bác sĩ, để
lựa chọn cách điều trị phù hợp với bản thân .
B/ Những biện
pháp điều trị:
Điều trị HA cần
phối hợp chặt chẽ giữa biện pháp điều trị ngoài dùng thuốc và biện
pháp dùng thuốc. trong đó điều trị ngoài dùng thuốc rất quan trọng, làm
nền tảng cho thuốc phát huy tác dụng.
I / Các biện
pháp ngoài dùng thuốc:
1/ Chế độ
ăn uống:
- Điểm căn bản là
phải giảm mặn (muối ), giảm lượng Natri đưa vào cơ thể. Hạn chế
dùng mỡ động vật . Về chất đạm nên giảm thịt gia súc, gia cầm, thay thế
bằng đạm của cá, các loại đậu nhất là đậu nành rất tốt . Ăn nhiều
rau xanh, hoa quả.
- Cần phải bỏ
hút thuốc lá, uống rượu hạn chế tối đa. Rượu, thuốc lá làm tăng nguy cơ tim
mạch.
2/ Giảm cân
nặng tránh bị béo phì.
3/ Chế độ vận động: giảm thiểu lối sống thụ động , tăng cường vận
động, mỗi ngày từ 30 phút trở lên bằng hình thức tập thể dục hoặc chơi thể thao
vừa sức.
4/ Đời sống tinh thần: thanh thản, lạc quan, giảm
căng thẳng hoặc stress. Cuộc sống nề nếp, tránh xáo trộn, điều độ, … Cần tạo nếp
sống hài hòa giữa làm việc, giải trí, nghỉ ngơi,v.v...
II / Biện pháp dùng thuốc:
Thuốc chuyên
trị HA rất đa dạng phong phú . Tính ra có trên 147 biệt dược khác nhau trị bệnh
tăng HA, được xếp vào 5 nhóm chính: Nhóm ức chế men chuyển. - Nhóm đối kháng
calci, ký hiệu “- Ca”. – Nhóm thuốc chẹn beta “ -B ". -
Nhóm thuốc lợi tiểu . - Thuốc giản mạch trực tiếp.
Điều trị theo phương thức
bậc thang là cách điều trị kinh điển . Tùy mức độ bệnh HA nặng hay nhẹ, sự tiến
triển của bệnh, có tổn thương cơ quan đích không, bác sĩ sẽ chỉ định một loại
thuốc hay phối hợp hai, hoặc ba hay bốn loại thuốc. Phương thức này bác sĩ linh
động lựa chọn, nhằm mục đích phát huy cao nhất hiệu quả của thuốc, hạn chế thấp
nhất tác dụng phụ, phù hợp với thể trạng bệnh nhân. Các loại thuốc HA phải
được bác sĩ chỉ định, tuyệt đối không được tự ý dùng thuốc.
Những sai lầm người bệnh thường mắc phải:
Nên hiểu HA là
bệnh phải điều trị suốt đời. Người bệnh thường không thấy tầm
quan trọng của việc điều trị. Ngại đi khám bệnh, không thường xuyên kiểm tra HA. Uống thuốc thấy bớt thì ngưng, không tái khám, lấy toa thuốc cũ tự mua thuốc
uống hay tự ý giảm thuốc. Đây là sai lầm phổ biến nhất . Cần tái khám để bác sĩ
kịp thời điều chỉnh cho phù hợp. Có những loại thuốc chỉ dùng trong một thời
gian ngắn BS sẽ đổi sang thuốc khác, nhất là nhóm thuốc lợi tiểu nếu uống thường
xuyên cơ thể bị mất kali, rất hại cho ti . Hoặc có một số thuốc HA làm tăng
hoặc ức chế nhịp tim, ảnh hưởng đến việc bơm máu cần phải có bác sĩ
khám, quyết định . Tôi mắc phải sai lầm là không tái khám, cứ dùng toa cũ trong
đó có thuốc lợi tiểu uống quá lâu làm bệnh tim khởi phát phải đi cấp cứu và mắc
bệnh tim tới nay.
Nhiều người do thiếu hiểu
biết cho rằng uống thuốc Tây có nhiều tác dụng phụ, uống lâu lờn thuốc phải tăng
liều nguy hiểm. Họ không trị Tây y mà dùng thuốc phương ngoại ( thuốc dân gian
), hoặc cao đơn hoàn tán, do quen biết chỉ vẽ cho nhau. Trong dân gian có nhiều
thảo dược, hoặc có những bài thuốc gia truyền trị bệnh H . Nhưng cây thuốc, bài
thuốc đó thành phần dược chất không xác định ( định tính và định
lượng ) khó lòng điều trị bệnh hiệu quả. Chưa kể có thể có những chất gây độc
nếu uống thời gian lâu. Hoặc có những thuốc cao đơn hoàn tán còn được trộn thêm
tân dược không rõ thành phần, uống vào rất hại.
Y học ngày
nay đạt nhiều thành tựu trong điều trị bệnh tim mạch. Các biệt dược luôn được
nghiên cứu cập nhật, thời gian tác dụng kéo dài, liều lượng thấp, hạn
chế tác dụng phụ, bổ sung thêm công dụng điều trị các biến chứng do
HA . Tân dược có toa thuốc được ghi rõ thành phần biệt dược, liều
lượng sử dụng, các phản ứng phụ, các chống chỉ định,… Nếu sử dụng đúng rất an
toàn . Người bệnh nên an tâm.
Đã có nhiều công trình
nghiên cứu chứng tỏ các phương pháp cổ truyền như: thiền định, voga, khí công,
NLSH (nhân điện ), cảm xạ học, v.v.. có thể điều trị được bệnh tim mạch. Khả
năng nhiều khi mang vẻ siêu nhiên, huyền bí. Tự thân các pp đó không thể thay
thế hoàn toàn việc điều trị . Chỉ nên xem là pp ngoài dùng thuốc, hổ trợ đắc lực
cho điều trị dùng thuốc. Là phép dưỡng sinh, an dưỡng tinh thần, điều hòa khí
huyết. Tập luyện chuyên sâu sẽ nâng cao sức khỏe, tăng sức đề kháng . Khi nào
thấy sức khỏe hồi phục, HA ổn định có thể hỏi ý kiến bs giảm liều thuốc từ từ
thật chậm, không được giảm thuốc đột ngột.
Điều căn bản là
cần phải hiểu biết toàn diện về bệnh của mình, mới cộng tác tốt với bác
sĩ trong việc điều trị, cải thiện chất lương cuộc sống, kéo
dài tuổi thọ. Tuy bệnh tim mạch có những diễn biến khó lường . Thầy thuốc cũng
có người chết vì bệnh tim mạch . Nhưng nếu hiểu biết, kiên trì điều trị có thể
giảm được nhiều nguy cơ.
Tôi không có chuyên môn về y
học, bài viết chắc chắn có nhiều thiếu sót, mong được sự góp ý xây
dựng .
Tài
liệu tham khảo :
- Điều trị bệnh tăng
huyết áp tiên phát . Nxb Y học .
Tác giả : Giáo sư - Tiến sĩ
Nguyễn Huy Dung . Thầy thuốc ưu tú .
- Cách phòng
và điều trị bệnh tim mạch . Nxb Y học . Tác giả :
Đỗ Mạnh Dũng . Ds Vũ Phương Thảo . Bs Đặng cẩm Thúy
.
Phương Danh